Được rồi, cậu cứ giữ lấy sisu, nhưng đừng cố chấp

Bạn tôi người Phần Lan, sống độc thân hơn hai chục năm qua. Một hôm, anh nhắn: “Tao mới bị tai nạn, gãy cả hai tay, vừa mổ một bên xong.” Tôi nhắn lại ngay: “Thế giờ mày sinh hoạt kiểu gì?” Anh ấy cười: “Dùng chân thôi. Hơi bất tiện chút nhưng vẫn không quá tệ”. “Thế bố mẹ mày có đến giúp không?” “Không, tao tự xoay xở, họ có cuộc sống riêng của họ”. Tôi nhớ anh từng kể là bố mẹ đã về hưu mấy năm nay, cả ngày đi ra đi vào chẳng có việc gì làm. Vậy mà khi con rơi vào tình huống đó, họ chỉ nhắn tin hỏi vài câu rồi… kệ.

Một người bạn khác sống một mình ở Rovaniemi, cách nhà em gái chỉ vài bến bus. Vậy mà có lần cậu ấy ốm nằm bẹp cả tuần, em gái cũng chẳng ló mặt sang. Tôi tò mò: “Ơ, bọn mày sống lạ nhỉ, anh em kiểu gì vậy?”. “Thì nó bận, mà cuối cùng thì tao vẫn sống sót đấy thôi”, cậu bạn trả lời.

Rồi nghe thêm vài câu chuyện khác tương tự, ban đầu, tôi nghĩ “ôi trời ơi, cái xứ này lạnh quá nên người ta cũng máu lạnh hay sao”. Tôi lớn lên trong một gia đình Việt Nam điển hình, nơi mọi người chăm sóc lẫn nhau, quan tâm đến nhau từng chút một. Vậy mà ở đây, bị gãy cả hai tay cũng vẫn… tự xử. Mang câu hỏi to đùng đi khắp mọi nơi, tôi được trả lời bằng một từ: sisu.

Sisu là gì mà ghê vậy?

Nếu học tiếng Phần trên Duolingo, bạn có thể gặp câu “Hän on sisukas mies” (Anh ấy là một người đàn ông với sisu). Sisu là một triết lý sống đặc trưng của người Phần Lan. Nó không chỉ là dũng cảm, cũng không đơn thuần là sự kiên cường. Nó là một kiểu “lì đòn”, bướng bỉnh trong âm thầm, lặng lẽ chịu đựng nghịch cảnh mà không để cho người khác biết. Nó là thái độ không bao giờ bỏ cuộc, dù khó khăn vượt quá giới hạn chịu đựng của con người.

Từ nhỏ, người Phần Lan đã được dạy phải độc lập, tự lo, không làm phiền người khác. (Thì thế, sống một mình giữa rừng nơi nhà hàng xóm gần nhất cách 5km, muốn làm phiền cũng chả được). Lạnh -20°C mà trẻ con vẫn được “lùa” ra chơi ngoài rừng. Gió mưa là chuyện của trời, đi học là chuyện của người Phần Lan.  Haha, nếu có ốm thì uống nhiều nước, nghỉ nhiều ngơi, rồi đi học lại. Không ai ôm ấp, dỗ dành. Sisu là thế.

Một điều khiến tôi sốc khi mới đến Phần Lan là: hàng xóm ở đây gần như vô hình. Sống cạnh nhau 2 năm mà chưa từng nói chuyện quá một câu “Moi” (xin chào). Không có chuyện đang nấu canh thấy hết muối mà chạy sang xin đâu ạ. Cũng không có chuyện thấy bạn khệ nệ bê đống thảm từ ngoài vào mà họ chạy lại đỡ một tay. Nhưng đừng hiểu nhầm – họ không ghét bạn, họ chỉ rất tôn trọng sự độc lập và không gian riêng của bạn. Và với sisu, bạn được kỳ vọng sẽ tự giải quyết hết mọi vấn đề cá nhân của riêng mình.

Khi tìm hiểu thêm, tôi thấy sisu có nét gì đó giống với tinh thần tự lập của người Nhật. Cả hai đều không thích làm phiền người khác, đều kiên trì và lặng lẽ. Nhưng người Nhật sống trong cộng đồng chặt chẽ hơn: công ty như gia đình, khu phố có tổ dân phố, gia đình vẫn hay hỗ trợ nhau (dù nhẹ nhàng và kín đáo). Người Phần Lan thì ai cũng có cuộc sống riêng. Tốt bụng đấy, nhưng sẽ không chủ động giúp trừ khi bạn yêu cầu rõ ràng. Ngược lại, nếu bạn bỗng dưng chủ động giúp đỡ ai đó khi họ chưa đề nghị, người ta thậm chí còn thấy xấu hổ (hoặc ghê hơn là sỉ nhục) vì nghĩ bạn coi họ là kẻ yếu đuối – điều không hay chút nào trong văn hóa sisu. 

Mạnh mẽ thì tốt thôi, nhưng đừng quá cố

Nghe cũng hay hay, nhưng tóm lại là tôi không thích. Dù coi trọng đời sống cá nhân, tôi vẫn muốn được chạy sang hàng xóm nhờ vả lúc tối lửa tắt đèn, và ngược lại, chia sẻ con cá lá rau hái được ngoài rừng. Nhất là sự gắn bó trong gia đình lại càng quan trọng, nếu không có bố mẹ chị em trợ giúp, làm sao tôi vượt qua được những khúc ngoặt khó khăn nhất của đời mình. Sau này khi đã về già, cuối tuần gọi nhờ Bin Bear về sửa hộ cái tủ bếp, đương nhiên tôi không muốn nghe chúng bảo “mẹ tự làm đi, con còn có cuộc sống riêng”.

Tôi không nói sisu là xấu. Ngược lại, đó là một phẩm chất đáng nể. Trong thế giới đầy biến động, khả năng đứng vững một mình là điều tuyệt vời. Nhưng nếu sisu khiến người ta không dám mở lời, không dám yêu cầu giúp đỡ, thì liệu có phải nó đã trở thành một sợi dây trói vô hình?

Tôi học được từ người Phần Lan sự mạnh mẽ, không than vãn, không dựa dẫm. Nhưng tôi cũng mang trong mình sự mềm mại, sự kết nối rất Việt: “Muốn đi nhanh thì đi một mình, muốn đi xa thì đi cùng nhau.” Có lẽ, điều đẹp nhất là biết khi nào nên gồng mình gắng chịu, và khi nào được thừa nhận mình yếu đuối. Vì là con người, ai cũng cần một cái ôm, một bàn tay nâng đỡ lúc trượt chân.