Sống ở châu Âu thì đương nhiên mọi thứ đều đắt đỏ, nhưng luôn có những cách để chúng tôi sử dụng hiệu quả hơn khoản ngân sách còi cọc của mình. Và một phương án tối ưu là mua, thậm chí xin đồ cũ.
Hồi tôi mới vào cấp 3, quần áo secondhand tràn ngập thị trường Hà Nội, được gọi bằng cái tên “hàng thùng”. Hễ có thời gian rảnh, hai chị em tôi lại rủ nhau đi lặn ngụp trong mấy con ngõ nhỏ ở Đông Tác hay chợ Kim Liên, kiếm được bao nhiêu là đồ vừa ý với giá rẻ kịch sàn. Sau này hàng dệt may Trung Quốc tràn sang nên những đứa có ví tiền hạn hẹp như chúng tôi không còn phải mặc “đồ sida” nữa, tự nhiên thấy cảm ơn các bác “ching-choong” giúp mình thoát cảnh nghèo hèn.
Cơ bản là hồi ấy tôi không hề biết đến ý nghĩa của việc mua quần áo secondhand ở châu Âu, vốn không dành riêng cho những kẻ ít tiền. Người châu Âu từ lâu đã có ý thức rất cao trong việc bảo vệ môi trường, nên họ coi việc mua quần áo cũ là hành vi đạo đức. Đây nhé, để sản xuất một chiếc áo phông cỡ trung bình, người ta cần dùng đến 2.700 lít nước, lượng nước mà một người cần uống trong 2,5 năm. Khi chiếc áo đó trở thành rác thải, sẽ mất đến hơn 200 năm để nó tiêu hủy hoàn toàn trong đất. Ngoài ra, cây bông cũng cần đến lượng thuốc trừ sâu lớn hơn bất cứ loại cây trồng nào khác, nên việc phát triển ngành công nghiệp may mặc sẽ cực kỳ nguy hại đến môi trường. Không khó để hình dung việc mua một chiếc áo cũ thay vì hàng mới sẽ có lợi đến đâu cho cả bản thân và xã hội và cả loài người.
Tôi từng có một thầy giáo tiếng Anh người Australia. Biết tôi hay làm tình nguyện, có lần ông ấy xách cho một túi quần áo cũ đến, bảo “quyên góp cho người nghèo”. Khi sắp xếp lại, tôi mới thấy có những chiếc áo may-ô đã rách, áo len gião đến mức hai người chui vào cũng không sợ chật, bực bội nhủ thầm “đồ như thế này mà còn mang cho”. Sau này sang đến Phần Lan, trông thấy cô giáo của Be mặc áo thủng đến trường, biết thêm về lối sống tối giản để bảo vệ môi trường của người phương Tây, thì trong lòng tôi chỉ còn lại sự mến thương và tôn trọng.
Thói quen tiêu dùng bền vững
Quần áo cũ đứng đầu trong danh mục mặt hàng secondhand được mua bán ở Phần Lan, nhưng đó không phải là tất cả. Gần nhà tôi ở Vaasa có một cửa hàng đồ cũ của Hội Chữ thập đỏ Phần Lan, giá bán thấp hơn hẳn những cửa hàng thương mại khác vì đầu vào là đồ quyên góp. Hàng ngày đi làm về qua, nếu không bận việc gì thì thế nào tôi cũng ghé vào. Phần lớn đồ đạc trong nhà tôi đều mua ở đó, nhưng ngay cả khi không có nhu cầu mua sắm thì tôi vẫn thích ngó nghiêng. Nhất là những dịp lễ như Valentine, May Day, Giáng sinh hay Phục sinh, cửa hàng trưng bày theo chủ đề dễ thương hết mức, làm tôi nhìn ngắm thôi cũng đã đời. Những dịp ấy, người Phần đến mua sắm còn đông hơn bọn du học sinh ngoại quốc ít tiền.
Một nguyên nhân khác khiến người Phần thích mua đồ cũ, là vì văn hóa tiêu dùng. Khắp mọi vùng miền trên đất nước này đều có những khu chợ truyền thống, nơi tổ chức các phiên mua bán và trao đổi đồ cũ cuối tuần. Các phiên chợ như vậy thường rất đông vui, người ta muốn tìm kiếm những sản phẩm cũ vì chúng được xem là có chất lượng tốt và làm từ nguyên liệu bền vững hơn so với những thứ hàng phù phiếm “tốt nước sơn hơn tốt gỗ” ngày nay. Bản chất người Phần giản dị, tiết kiệm, coi trọng công năng sử dụng hơn là hình dung bóng bẩy bên ngoài. Thêm vào đó là tình cảnh kinh tế khó khăn mấy năm qua, mua đồ cũ giúp tiết giảm chi tiêu đáng kể.
Ngoài những điểm bán đồ quyên góp để gây quỹ, ở Phần Lan cũng còn loại hình cửa hàng trung gian, nơi bất cứ ai cũng có thể thuê một ngăn trong một khoảng thời gian nhất định để bán những thứ mình không cần dùng nữa. Ở những cửa hàng như thế này thì giá bán cao hơn một chút, song nếu gặp may, bạn có thể mua được những món hàng cực rẻ bởi người bán muốn “đẩy đuổi” chúng đi bằng bất cứ giá nào để tránh không phải vứt ra thùng rác với một khối lương tâm cắn rứt to đùng.
Không hiểu có phải vì suy nghĩ đó hay không mà nhiều người rao bán đồ cũ trên market place của Facebook rẻ tới mức khó tin. Có lần tôi thấy post đăng bán cuốn “Harry Potter and the cursed child” với giá 4 euros liền vào hỏi thử “2 euros có được không?”, ai ngờ chủ post gật luôn. Khi tôi nói mình không có xe để đến lấy, cô này còn nhiệt tình hẹn mang vào tận chỗ tôi làm ở trung tâm; khiến tôi phát ngại lúc đưa ra đồng xu còi cọc. Nhiều lần khác ngồi lướt mạng thấy rất nhiều post bán mấy món đồ dưới 5 euros, tôi vẫn thắc mắc không hiểu họ được gì sau khi đã trừ chi phí thời gian đầu tư vào “giao dịch” đó.
Sau cùng, là văn hóa “cho đi”
Thì cơ bản không phải ai cũng có đủ kiên nhẫn trả lời tin nhắn, hẹn ngày giờ “tiếp khách” để thu được vài đồng. Cách nhiều người lựa chọn là chụp một tấm ảnh, viết vài dòng kiểu “Đồ nhà bếp như trong hình, có vài dấu vết đã qua sử dụng. Nhận tại Kolsari” rồi đăng lên trang “Roskalava” trên Facebook. Thành phố nào ở Phần Lan cũng có một trang như thế; từ roskalava dịch ra là “rác thải”, nhưng bạn cũng đừng vội tưởng tượng ngay đến cái chỗ vứt rác đầy ruồi nhặng và bốc mùi hôi thối ở đầu phố nhà mình. Ở đây, nó chỉ mang nghĩa là “đồ đã qua sử dụng và không cần đến nữa”.
Có những cách lý giải vô cùng tốt đẹp cho sự ra đời và tồn tại của các trang như vậy. Nhiều người Phần Lan thường chia sẻ đồ cũ mà họ không còn sử dụng với mục đích giúp giảm lãng phí, bảo vệ môi trường và duy trì tài nguyên đồng thời tạo cơ hội cho những người khác (khó khăn hơn) trong cộng đồng có thể nhận được những món đồ hữu ích. Thế nên có rất nhiều món đồ giá trị và chất lượng tốt được cho đi, từ giường, tủ, bàn ghế, ti vi, đến máy tính, đàn piano, hay sách vở giày dép áo quần. Hình dung thử mà xem, khi bạn mới chân ướt chân ráo đến một thành phố nào đó, thuê được căn hộ trống trơn, sẽ tốn bao nhiêu tiền để sắm đủ vật dụng hàng ngày dù là mua đồ secondhand đi nữa. Đúng lúc ấy gặp được người đăng post cho không, chẳng phải sẽ tuyệt lắm sao.
Song đương nhiên, nếu ai cũng hành xử theo đúng giá trị đạo đức được đặt ra như quy tắc cho những diễn đàn như vậy thì thế giới này đã chỉ có hoa hồng. Sau vài lần trải nghiệm, tôi kết luận rằng chẳng mấy khi những món đồ người ta hào phóng cho đi đến được với người cần. Dường như có cả một đội ngũ “kền kền” chỉ ngồi trực 24/7, nên phần lớn các món đồ vừa được đăng lên đều bị “đặt gạch” sau một phút. Thỉnh thoảng lại có những cuộc tranh cãi trên những nhóm như vậy, về việc ai đó lợi dụng diễn đàn để xin đồ về bán kiếm tiền, nhưng rồi chẳng đi đến giải pháp nào. Người cho chỉ quan tâm đến việc món đồ mình muốn bỏ đi được giải quyết trong chớp mắt, chứ hơi đâu để ý xem nó đến tay ai và được sử dụng thế nào.
Hồi mới chiến tranh, dân tị nạn Ukraine tràn sang nhiều, trên những trang như vậy bắt đầu xuất hiện nhiều hơn các post xin đồ thiết yếu. Sẵn lòng hào hiệp, nhiều người phản hồi với thái độ vô cùng tích cực. Sau này người ta cảnh giác hơn, khi thấy các “nạn nhân chiến tranh” được chính phủ Phần Lan trợ cấp cực kỳ hào phóng vẫn tiếp tục xin từ tivi, tủ lạnh, đến xe đạp cùng các đồ gia dụng khác, thậm chí còn thẳng thừng: “Chúng tôi không có phương tiện nên nếu cho thì hãy chở đến tận nơi”. Thật chẳng biết đâu mà lần.
Cũng có lần tôi xin được sách trên nhóm Roskalava của Vaasa, khi chủ post đăng tới mấy ngày mà không ai thèm phản ứng. Nhận ra sách là “mặt hàng” mà đám kền kền bỏ qua, tôi đăng hẳn post riêng để xin, lập tức có vài người nhắn đến. Đa số sách được cho là tiếng Phần, tôi mang qua thư viện thành phố đổi lấy sách tiếng Anh, chẳng mấy chốc mà lại có một giá đầy như ở Việt Nam. Chỉ sách thôi, còn những món đồ khác thì tuyệt nhiên không với kịp; được một thời gian tôi chán, thoát luôn khỏi nhóm. Hơi tiếc cho một nét văn hóa rất đẹp bị người ta làm hỏng, nhưng biết làm sao được.
No Comment